به گزارش «نماینده»؛ زلزله از جمله بلایایی طبیعی است که به صورت روزانه بارها اتفاق می‌افتد اما به دلیل اینکه میزان آن پایین است متوجه آنها نمی‌شویم. بر اساس آمار به طور متوسط بیش از ۱۰۰ زمین لرزه در تهران رخ می‌دهد که هیچ کدام را شهروندان تهرانی متوجه نمی‌شوند. اما با توجه به اینکه تهران در کمربند زلزله‌ای قرار دارد، باید تمهیدات لازم را هنگام وقوع آن بیاندیشیم. در حقیقت باید کمترین آسیب را هنگام زلزله داشته باشیم اما با توجه به ساختار زیرساخت‌های تاسیساتی شهر تهران، با زمین‌لرزه بالای ۵ ریشتر بیشتر شهروندان تهرانی از آتش ‌سوزی ناشی از گاز شهری می‌سوزند. آنچه مسلم است زلزله قابل پیش بینی نیست اما می‌توان با توجه به شواهد و بررسی‌های زمین‌شناسی تشخیص داد که کدام بخش‌ها بیشتر مستعد زمین‌لرزه هستند.  

۳۰ چشمه لرزه‌ای تهران را تهدید می‌کند

بر همین اساس، علی بیت‌اللهی، مدیر بخش زلزله‌شناسی، مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به اینکه گسل‌های زیادی تهران را در بر گرفته‌اند، افزود: برای برآورد خطرات ناشی از زلزله علاوه بر گسل‌های موجود در محدوده تهران، باید گسل‌هایی که در ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلومتری این شهر قرار دارند نیز مد نظر قرار گیرند؛ چرا که فعال شدن این گسل‌ها نیز بر شهر تهران موثر است.

وی با تاکید بر این که برای برآورد خطر زلزله باید شعاعی به اندازه ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلومتری در نظر گرفته شود، افزود: مهمترین گسل‌های تهران شامل گسل مشا، گسل شمال تهران، گسل جنوب ری، گسل امامزاده داوود، گسل تلویزیون، گسل عباس آباد و گسل کهریزک در جنوب تهران است. بیت‌اللهی با اشاره به اینکه این گسل‌ها شناخته شده‌اند، ادامه داد: گسل‌هایی در زیر آبرفت‌ها مدفون هستند و کسی از وجود آنها مطلع نیست مانند گسل بم که دقیقا از وسط شهر عبور کرده بود و پس از زلزله متوجه وجود این گسل شدیم.

او با اشاره به مطالعات تحلیلی انجام شده روی گسل‌های تهران، تصریح کرد: نتایج این مطالعات نشان داد اطراف تهران بیش از ۳۰ چشمه لرزه‌ای و گسل‌ وجود دارد که برای تهران تهدید است. نکته مهم این است که تمامی این گسل‌ها فعال و دارای سابقه لرزه‌خیزی هستند.

مدیر بخش زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات مسکن و شهرسازی درباره ساختمان‌های کشور هم گفت: بر اساس استانداردهای جهانی، از حدود ۲۰ میلیون ساختمان موجود در کشور، ۱۱ میلیون بنا بیشترین تلفات ناشی از تخریب را دارند.  

وی با اشاره به اینکه از مجموع ۴۶ هزار و ۹۶۹ زلزله‌ای که در ۱۰ سال گذشته در کشور به وقوع پیوسته، ۴۵ زلزله با بزرگی ۵.۵ ریشتر و بالاتر بوده است و اشاره به اینکه از یک میلیون پلاک رسمی که در پایتخت قرار دارد، ۲۰۰ هزار پلاک در بافت فرسوده هستند، افزود: با مطالعات سن‌سنجی بر روی نمونه‌های گرفته شده از گسل‌های تهران، مشخص شده است که آخرین زلزله بزرگ شهر تهران که منجر به تخریب امارت سفارت بریتانیا هم شده بود مربوط به سال ۱۸۳۰ میلادی است که البته مربوط به شهر تهران نبود و در حوالی شرق شمیرانات به سمت دماوند رخ داده بود و کانون زلزله در فاصله ۴۰ تا ۵۰ کیلومتری از تهران بوده است.

وقوع یک زمین‌لرزه امکان‌پذیر است؟

یکی از مباحثی که با وقوع هر زلزله در کشور باب می‌شود شایعه وقوع زلزله در دیگر شهرها به ویژه تهران ست. چندی پیش هم که چند زلزله در ورامین، گرمسار، سمنان به وقوع پیوست، بین مردم شایعه شد که به زودی در تهران زلزله می‌آید؛ حتی برخی رسانه‌ها هم به این شایعه دامن زدند و این کار آنها باعث وحشت بین جامعه شد.

اما شهرام احترامی، زمین‌شناس و کارشناس زلزله، درباره این شایعات به روزنامه ابتکار گفت: در عمل پیش بینی زلزله برای یک مکان خاص به صورت عمومی وجود ندارد. بلکه می‌توان با استفاده از دوره های زمانی وقوع زلزله، آن هم با بزرگی ۶ به بالا را از نظر تئوریک تعیین کرد. در حقیقت اینکه بتوانیم وقوع یک زلزله را به صورت علمی تشخیص دهیم بسیار غیر محتمل است مگر اینکه از روی شواهد موجود مانند رفتار حیوانات و برخی فعالیت های زیرزمین در فاصله نهایت ۵ دقیقه مانده به وقوع، آنرا تشخیص دهیم.  

وی با تاکید بر این که احتمال زلزله در شهرهایی مانند تهران و مشهد که پیش‌تر هم زمین‌لرزه‌های مهمی در آنها رخ داده، همواره وجود دارد، افزود: القای شرایط خاص بر پایه پیش‌بینی براساس تک پارامترها و مطالعاتی محدود به دلیل کمبود منابع بودجه‌ای برای پژوهش‌های استاندارد، قابلیت اعتنای بالایی ندارد و تعمیم آن به گستره‌های مهم و پر جمعیت و لرزه‌خیز، علاوه بر ایجاد هراس و نگرانی موجب سلب اعتماد و اطمینان مردم و مسوولان از پژوهش و علم می‌شود. لذا باید با دقت و وسواس زیاد باید از چنین رفتارهای نسنجیده‌ای در کشور اجتناب کرد.

زلزله تهران فاجعه تاریخ می‌شود

همچنین چندی پیش مهدی چمران، رئیس شورای اسلامی شهر تهران درباره وقوع زلزله احتمالی شهر تهران گفت: اگر خدای نکرده زلزله بزرگی در تهران رخ بدهد، قطعا فاجعه سال، دهه و قرن نیست بلکه با شرایط فعلی تهران، فاجعه تاریخ به وقوع می‌پیوندد. وی افزود: امروز اگر در کنار خانه‌های موجود در بافت فرسوده شهر تهران یک تریلی گاز دهد، این خانه‌های فرسوده همگی می‌ریزند. علاوه بر خانه‌های قدیمی ساختمان‌های جدیدی که ساخته می‌شوند نیز با وجود مهندس ناظر در حین ساخت فرو ریخته‌اند.  

اتفاقی که بارها شاهد آن بوده‌ایم به همین دلیل باید در این جهت اقدامات موثری صورت گیرد. برهمین اساس پیشنهاد می‌کنم برای ایجاد آمادگی همیشگی، مانورها و تمرین‌های مستمر را در دستور کار قرار دهیم. غلامرضا انصاری، عضو کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر تهران نیز با بیان اینکه شهر تهران از لحاظ موقعیت مکانی بر روی گسل‌های فعالی چون گسل ری و شمال تهران واقع شده است، افزود: از نظر لرزه‌خیزی با خطر نسبی بسیار زیادی روبه‌رو هستیم.  

این در حالی است که وجود بافت‌های فرسوده، تمرکز جمعیتی و مرکزیت سیاسی، اقتصادی شهر تهران اثرات زلزله احتمالی را بسیار مخرب‌تر کرده است، به همین دلیل ضروری است برنامه‌ریزی مناسبی برای کاهش آسیب‌های شهر در حوزه‌های مختلف تدوین شود. وی با اشاره به اینکه بررسی لرزه‌ای تاریخی تهران وقوع حوادثی چون زلزله را برای همگان روشن کرده است، تاکید کرد: اندیشمندان این علم وقوع یک حادثه را نیز قریب‌الوقوع می‌دانند.  

اگرنگاهی به مطالعات انجام شده درباره میزان خسارات ناشی از لرزش گسل‌های تهران بیندازیم، می‌بینیم حتی یک لرزش کوچک نظام این شهر را برهم می‌زند و در جایی که یک شایعه و یا انتشار یک خبر آنی درشبکه‌های مجازی امنیت روانی شهروندان را به مخاطره می‌اندازد، حقیقتا یک لرزش نسبتا شدید اگر ویرانی هم نداشته باشد، چه برسر این شهر می‌آورد؟ عضو کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر تهران ادامه داد: شهر تهران در وضعیت عادی نیز بحرانی است.  

ترافیک سنگین، مسدود شدن بزگرراه‌ها و قطع برخی دسترسی‌ها همه شاهد این موضوع است که اگر حادثه احتمالی در تهران رخ دهد، این هر به کلی قفل شده و القاعده کاری از دست سازمان‌های امدادی بر نخواهد آمد. بی‌تردید قوی‌ترین و چابک‌ترین نیروهای امدادی در این وضعیت زمین‌گیر خواهند شد و ورودی‌ها و خروجی‌های شهر تهران ظرفیت تخلیه اضطراری را نخواهند داشت. انصاری همچنین گفت: قطعا پیامد یک زلزله تنها تخریب نیست.  

براساس مطالعات انجام شده در این زمینه ما با یک حادثه چند بعدی مواجه هستیم که کار را بسیار سخت‌تر و پیچیده‌تر می‌کند. سازمان‌های متولی چه اقداماتی را در وفق چرخه مدیریتی بحران در دستور کار خود قرار داده اند. وضعیت شریان‌های حیاتی کلانشهر تهران چگونه است و اینکه آیا قادر خواهیم بود خدمت‌رسانی به مردم را ادامه بدهیم؟

تا ۱۵ سال دیگر تهران زلزله می‌آید

اما بهرام عکاشه، استاد علم زلزله شناسی ایران با اشاره به اینکه در دو هزار سال گذشته در تهران، منطقه ری پنج - شش بار زلزله هفت ریشتری داشته و آخرین زلزله‌ای که در شرق تهران و در مارس ۱۸۳۰ میلادی رخ داده، بزرگی‌اش بیش از ۷ ریشتر بوده‌است، افزود: در محاسباتی که من انجام داده‌ام، دوره ۲۰۰ تا ۱۵۰ سال برای تکرار زلزله‌ها مشخص شد. از این زمان، ۱۵ سالش مانده است. البته اینها محاسبات کاغذ و قلمی است.  

زمین این چیزها سرش نمی‌شود. رفتار زمین را نمی‌شود به دقیقاً حدس زد چون زمین همگن و یکنواخت نیست، هر اظهارنظری با علامت سوال همراه است. وی ادامه داد: نکته مهم این است که ما حداقل ۱۳ - ۱۴ میلیون دانش‌آموز در کشور داریم که در مدارسی کاملا آسیب‌پذیر درس می‌خوانند. من ۶۵۰ شهر ایران را انتخاب کردم و زلزله‌خیزی‌ آنها را بررسی کردم. ۸۵ درصد شهرهای کشور ما از جمله قم، تهران و فاصله قم و تهران، تبریز، شیراز و مشهد در معرض خطر زلزله هستند.  

یادمان نرود که ما در منطقه البرز، گلستان، گیلان و شهرهای شمالی با ۸ میلیون جمعیت در معرض خطر، روبه‌رو هستیم. در جنوب البرز هم نزدیک به ۲۵ میلیون نفر جمعیت زندگی می‌کنند.  

در کل با حساب‌هایی که ما کردیم متوجه شدیم که ۵۰ میلیون نفر از جمعیت کشورمان در معرض خطر زلزله قرار دارند. عکاسه در ادامه تصریح کرد: ۹۰ درصد از کشور روی گسل است.  

چرا باید زلزله ۶.۷ ریشتری در بم هزاران هزار کشته بدهد و این‌همه آدم سرگردان شوند. چرا باید زلزله ۷.۲ ریشتر در منجیل این ‌همه کشته بدهد؟ چرا در ژاپن این‌گونه نیست؟ چرا آسیب‌پذیری در کالیفرنیا و زلاندنو این‌طور نیست؟ مسلم است که کشورهای حوزه مدیترانه مثل یونان، ترکیه و ایتالیا هم زلزله خیز هستند.  

استانبول که وضعیتش از ما بدتر است. اما آنها مساله را جدی گرفتند، ولی ما بیشتر به چیزهای دیگر توکل می‌کنیم! او درباره آسیب پذیری نقاط تهران با وقوع زلزله گفت: شمال تهران زلزله خیزی‌اش بسیار شدید است، یعنی اگر زلزله بیاید شدتش در حدود ۷.۵ ریشتر هم خواهد بود. اگر شمال شرق تهران بیاید تا مرز ۸ ریشتر می‌رود. زلزله خیزی شمال تهران قوی‌تر است اما در شمال تهران گِل زمین سفت است، منازل محکم‌تر هستند. اما در جنوب تهران زمین بسیار سست است.  

تمام آب‌های تهران از کوه‌های البرز به سمت ورامین می‌رود. رسوبات سنگینش در شمال نشست می‌کند و رسوبات سبکش مثل شن در زمین‌های کشاورزی می‌رود. ضمن اینکه فاضلاب‌های تهران هم به سمت جنوب تهران می‌روند.

در هر حال امکان وقوع زلزله در تمامی صول سال و هر زمان از شبانه روز وجود ندارد و ما باید برای این بلای طبیعی همیشه حاضر باشیم تا بتوانیم آسیب‌ها را به حداقل برسانیم اما انچه مورد توجه است نوع ساختار پایتخت ایران است. این شهر را از زیر زمین لوله‌های گاز و قنات‌ها و از هوا ساختمان‌های بلند ناایمن محاصره ‌کرده‌اند و این خطری جدی برای تهران است.